ابطال قرارداد به دلیل اکراه و اضطرار: اثبات عدم رضایت
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در شرایطی ناگزیر، قراردادی را امضا کنید که قلباً به آن راضی نبوده‌اید. در دنیای حقوق، رضایت و قصد آزادانه، سنگ بنای هر عقد و قراردادی است. اما اگر این رضایت تحت‌تأثیر فشار بیرونی یا یک اجبار درونی قرار گیرد، سرنوشت آن قرارداد چه خواهد شد؟ اینجاست که مفاهیم حیاتی اکراه و اضطرار در حقوق مدنی ایران به میان می‌آیند و قرارداد را با چالش بطلان یا عدم نفوذ مواجه می‌سازند.
اکراه و اضطرار؛ مرز باریک رضایت آزادانه
در ماده ۱۹۰ قانون مدنی، یکی از شرایط اساسی برای صحت هر معامله، قصد طرفین و رضای آن‌ها ذکر شده است. اما اکراه و اضطرار هر دو، این رضایت را مخدوش می‌کنند، هرچند تفاوت‌های کلیدی دارند.
اکراه (اجبار بیرونی و غیرقانونی) چیست؟
اکراه به حالتی گفته می‌شود که شخص تحت تأثیر تهدید یا فشار غیرقانونی فرد دیگری، قرارداد را امضا می‌کند. در واقع، تهدیدکننده، فرد را وادار می‌کند که بین انجام معامله یا تحمل ضرری جانی، مالی یا حیثیتی یکی را انتخاب کند.
ماده ۲۰۲ قانون مدنی می‌فرماید: «اکراه به اعمالی حاصل می‌شود که مؤثر در شخص با شعوری باشد و او را نسبت به جان یا مال یا آبروی خود یا اقوام نزدیکش تهدید نماید.» در این حالت، قصد و اراده وجود دارد، اما رضایتِ کامل و آزادانه، منتفی است.
نکته مهم حقوقی: معامله اکراهی، غیر نافذ است. یعنی تا زمانی که فرد اکراه‌شده آن را تأیید نکند (اجازه ندهد)، اثری ندارد و قابل ابطال است.
اضطرار (اجبار درونی و شرایط حاد) چیست؟
اضطرار به حالتی گفته می‌شود که شخص به دلیل شرایط سخت و حاد اقتصادی، مالی، یا درمانی (اجبار درونی و نه تهدید شخص ثالث) مجبور به انجام معامله‌ای می‌شود که در شرایط عادی هرگز آن را انجام نمی‌داد.
برخلاف اکراه که تهدید بیرونی وجود دارد، در اضطرار، فشار از ناحیه خود شرایط است. برای مثال، فروش ملک زیر قیمت برای تأمین هزینه درمان فوری یک عزیز.
اصل حقوقی: طبق رویه قضایی، معامله مضطر، صحیح و نافذ است. قانون فرض را بر این می‌گذارد که فرد مختارانه عمل کرده، هرچند شرایط سخت بوده است. تنها در صورتی اضطرار می‌تواند سبب ابطال قرارداد شود که طرف مقابل از اضطرار شما سوءاستفاده فاحش کرده باشد، که در این صورت ممکن است مشمول خیار غبن شود.
چالش‌ها و راهکارهای اثبات اکراه و اضطرار
در یک دعوای حقوقی، ادعای اکراه یا اضطرار به سادگی پذیرفته نمی‌شود و نیاز به اثبات قوی دارد. بار اثبات این موضوع بر عهده کسی است که مدعی عدم نفوذ یا بطلان قرارداد است.
نحوه اثبات اکراه در دادگاه
برای موفقیت در دعوای ابطال قرارداد به دلیل اکراه، باید سه عنصر کلیدی اثبات شود:
- وجود تهدید غیرقانونی: باید ثابت کنید که تهدیدکننده شما را به ارتکاب عملی غیرقانونی (مثل آسیب جانی یا مالی) تهدید کرده است.
- تأثیر تهدید: لازم است ثابت شود که تهدید به اندازه‌ای جدی و مؤثر بوده که فردی عاقل و باشعور را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
- رابطه سببی و مسببی: باید ثابت کنید که اگر تهدید نبود، هرگز آن قرارداد را امضا نمی‌کردید.
روش‌های اثبات اکراه
| روش اثبات | توضیحات |
|---|---|
| شهادت شهود | افرادی که شاهد تهدید یا رفتار اکراه‌آمیز طرف مقابل بوده‌اند. |
| مدارک مکتوب/الکترونیک | پیامک‌ها، نامه‌ها، ایمیل‌ها یا فایل‌های صوتی که حاوی تهدید هستند. |
| قرائن و امارات قضایی | مانند امضای قرارداد در شرایط غیرمتعارف (بیمارستان، زندان و...) |
لزوم مشاوره با وکیل متخصص
دعوای ابطال قرارداد به دلیل اکراه، یک دعوای پیچیده است و صرف ادعا کافی نیست. موکلان ما بارها به این حقیقت رسیده‌اند که جمع‌آوری مدارک و ارائه آن‌ها به نحوی قانع‌کننده در دادگاه، نیاز به تجربه یک وکیل متخصص دارد.
مشاوره حقوقی تخصصی به شما کمک می‌کند تا:
- ماهیت دقیق معامله (اکراهی یا اضطراری) را تشخیص دهید.
- بهترین مستندات و شهود را جمع‌آوری کنید.
- لایحه دفاعیه‌ای قوی و مستدل تنظیم نمایید.
چکیده حقوقی: حفاظت از اراده واقعی شما
در نهایت، قانون مدنی ایران با تفکیک میان اکراه و اضطرار، تلاش کرده است تا از اصل بنیادین «آزادی اراده» در قراردادها صیانت کند. این تفکیک را به خاطر بسپارید:
- اکراه (تهدید غیرقانونی): معامله غیر نافذ است و با تنفیذ (تأیید) بعدی، صحیح می‌شود و با رد، باطل می‌گردد.
- اضطرار (فشار شرایط): معامله اصولاً صحیح است و اضطرار به تنهایی باعث بطلان یا عدم نفوذ قرارداد نمی‌شود، مگر اینکه خیار غبن فاحش نیز ثابت شود.
فراموش نکنید که اثبات عدم رضایت، یک مسیر دشوار است. اگر احساس می‌کنید در شرایطی ناخواسته، معامله‌ای را انجام داده‌اید، فرصت را از دست ندهید و در اسرع وقت با وکیل متخصص مشورت نمایید تا حقوق از دست رفته خود را احیا کنید.
نظرات حقوقی (۰)
هیچ نظری ثبت نشده است. اولین نظر حقوقی را شما ثبت کنید! 💬