دعوای اعسار از پرداخت مهریه: راهنمای حقوقی ساده

مهریه، حق قانونی و شرعی زن در عقد دائم است و تکلیف مرد، پرداخت آن می‌باشد. با این حال، گاهی اوقات مرد به دلایل موجه، توانایی پرداخت مهریه را به صورت یکجا و نقدی ندارد. در چنین شرایطی، قانون‌گذار راهکاری به نام دعوای اعسار از پرداخت مهریه را پیش‌بینی کرده است.

اما اعسار دقیقاً به چه معناست و یک زوج چگونه می‌تواند در دادگاه، عدم توانایی مالی خود را به درستی اثبات کند؟ در این مقاله، به زبان ساده و با استناد به قوانین ایران، تمام مراحل و نکات حقوقی این دعوا را بررسی خواهیم کرد. هدف ما این است که شما با اطمینان خاطر بیشتری در این مسیر گام بردارید.

اعسار از پرداخت مهریه چیست و مبنای قانونی آن کجاست؟

در ادبیات حقوقی، اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت بدهی‌های خود است. وقتی مهریه به اجرا گذاشته می‌شود و مرد توان پرداخت یکجای آن را ندارد، می‌تواند درخواست اعسار را به دادگاه تقدیم کند.

مبنای قانونی این دعوا به طور عمده ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی باز می‌گردد که مقرر می‌دارد: «اگر محکومٌ‌علیه (زوج) مدعی اعسار شود و طلبکار (زوجه) توانایی مالی او را اثبات نکند، دادگاه با توجه به وضعیت مالی محکومٌ‌علیه و بررسی لیست اموال و شهادت شهود، حکم اعسار را صادر می‌کند و اقدام به تقسیط مهریه خواهد نمود.»

آیا دعوای اعسار به معنای عدم پرداخت مهریه است؟

خیر. اعسار به معنای نپرداختن مهریه نیست؛ بلکه به معنی تأخیر در پرداخت و تقسیط آن است. دادگاه با پذیرش اعسار، حکم می‌دهد که مرد می‌تواند مهریه را در اقساط بلندمدت بپردازد، که معمولاً شامل یک پیش‌قسط و اقساط ماهانه است. دانستن این نکته مهم است که مهریه در صورت فوت زن یا مرد به ورثه منتقل می‌شود و حکم اعسار تأثیری بر اصل دین ندارد.

نحوه اثبات عدم توانایی مالی (اعسار) در دادگاه

اثبات اعسار یک مسئولیت حقوقی (بار اثبات دعوا) است که در ابتدا بر عهده مدعی اعسار (زوج) قرار دارد. مرد باید با ارائه لیستی از اموال، حساب‌های بانکی و تعهدات مالی خود به دادگاه ثابت کند که هیچ مال قابل توقیفی ندارد، یا اموال موجود وی جزو مستثنیات دین هستند.

کلید موفقیت در این دعوا، ارائه دلایل مستند و محکمه‌پسند است. در ادامه، مهم‌ترین مدارک و شواهد مورد نیاز را بررسی می‌کنیم:

مدارک و شواهد کلیدی برای اثبات اعسار:

• استشهادیه و شهادت شهود: این مهم‌ترین بخش است. طبق قانون، مدعی اعسار باید حداقل دو شاهد که از وضعیت مالی، شغل و زندگی او به صورت کامل مطلع هستند، به دادگاه معرفی کند. شهود باید صریحاً و با جزئیات کامل عدم توانایی مالی فرد را تأیید کنند.
• لیست کامل دارایی‌ها (فرم مخصوص اعسار): شامل فهرست دقیق تمام اموال منقول (خودرو، سهام، حساب‌های بانکی) و غیرمنقول (ملک، زمین) که باید به طور رسمی به دادگاه ارائه شود. این لیست شامل اموالی است که مرد ظرف یک سال قبل از درخواست اعسار به نام خود داشته است.
• استعلام از مراجع مربوطه: دادگاه به منظور کشف اموال، از مراجعی مانند اداره ثبت اسناد و املاک، پلیس راهور (جهت خودرو) و بانک مرکزی (جهت حساب‌ها) استعلام می‌گیرد. مرد باید مطمئن شود که هیچ مال پنهانی در این سامانه‌ها به نام او ثبت نشده باشد.
• تعهدات مالی و بدهی‌ها: ارائه مدارکی دال بر داشتن بدهی‌های سنگین و تعهدات مالی (مثل سفته، چک، یا خسارت تأخیر تأدیه) که توان مالی او را کاهش داده است.

نقش مستثنیات دین در دعوای اعسار

مستثنیات دین به آن دسته از اموالی گفته می‌شود که حتی در صورت اثبات ملائت (توانایی مالی) نیز، به دلیل ضرورت زندگی، قابل توقیف برای پرداخت بدهی (مثل مهریه) نیستند. این اموال شامل:

1. منزل مسکونی مورد نیاز که در شأن فرد باشد.
2. اثاثیه مورد نیاز زندگی.
3. ابزار و وسایل کار.
4. پول ودیعه مسکن (اجاره).

اگر تنها دارایی مرد، جزو مستثنیات دین باشد، دادگاه حکم اعسار او را صادر خواهد کرد و مهریه تقسیط می‌شود.

مراحل رسیدگی به دعوای اعسار و تصمیم دادگاه

دعوای اعسار یک دعوای حقوقی مستقل است که معمولاً به همراه یا پس از طرح دعوای مطالبه مهریه توسط زن، در دادگاه خانواده مطرح می‌شود.

جدول مقایسه رویه مطالبه مهریه و درخواست اعسار

اقدام حقوقی	مرجع رسیدگی	هدف اصلی
مطالبه مهریه	اجرای ثبت یا دادگاه خانواده	وصول تمام یا بخشی از مهریه
درخواست اعسار	دادگاه خانواده (به تبعیت از دعوای اصلی)	تقسیط بدهی و جلوگیری از حکم جلب

دادگاه پس از دریافت دادخواست و مدارک، اقدام به بررسی ادله و استماع شهادت شهود می‌کند. در این مرحله، زوجه نیز می‌تواند ادله و مدارکی را برای اثبات توانایی مالی (ملائت) زوج به دادگاه ارائه دهد. اگر دادگاه به این نتیجه برسد که مرد معسر است، حکم به تقسیط مهریه می‌دهد. در صورتی که مرد به هر دلیلی در پرداخت اقساط مهریه کوتاهی کند، زوجه می‌تواند دوباره برای توقیف اموال یا درخواست حکم جلب وی اقدام نماید.

نکته نهایی و ضرورت مشاوره حقوقی

دعوای اعسار، یک پرونده تخصصی است که در آن جزئیات مالی و حقوقی فرد به دقت مورد بررسی قرار می‌گیرد. هرگونه اشتباه در تنظیم فرم اعسار یا معرفی شهود نامناسب می‌تواند منجر به رد شدن دعوا و صدور حکم جلب شود. بنابراین، توصیه اکید ما این است که پیش از هر اقدامی، حتماً با یک وکیل متخصص در امور خانواده و مهریه مشورت نمایید. حضور یک وکیل می‌تواند شانس موفقیت شما در اثبات عدم توانایی مالی را به طرز چشمگیری افزایش دهد و از اتلاف وقت و متحمل شدن هزینه‌های اضافی جلوگیری کند.

سؤالات متداول شما

• آیا با درخواست اعسار، از زندان رفتن جلوگیری می‌شود؟ بله، تا زمانی که دادخواست اعسار در حال رسیدگی است، مرد از بابت مهریه، بازداشت نمی‌شود.
• آیا زوجه می‌تواند به حکم اعسار اعتراض کند؟ بله، حکم اعسار یک حکم قابل تجدیدنظرخواهی است و زن می‌تواند به آن اعتراض کند.