تصرف عدوانی حقوقی یا کیفری؟ تفاوت‌ها چیست؟ (راهنمای حقوقی)
ملک و دارایی، جزء مهم‌ترین پشتوانه‌های هر فرد و خانواده به شمار می‌رود. متأسفانه، یکی از چالش‌های شایع حقوقی در خصوص املاک، مسئله «تصرف عدوانی» است. شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که وقتی کسی ملک شما را به ناحق تصرف می‌کند، باید شکایت خود را در دادگاه‌های حقوقی مطرح کنید یا کیفری؟
در این مقاله قصد داریم به زبانی ساده، اما مستند به قوانین جمهوری اسلامی ایران، به این دو نوع رسیدگی و تفاوت‌های کلیدی آن‌ها بپردازیم تا شما بتوانید در مواجهه با این مشکل، آگاهانه و با کمترین دغدغه، مسیر قانونی خود را انتخاب نمایید.
تفاوت‌های کلیدی: عنصر مالکیت، سوءنیت و مرجع رسیدگی
در حقیقت، هر دو نوع تصرف عدوانی (حقوقی و کیفری) با هدف بازگرداندن مال غیرمنقول از تصرف متجاوز انجام می‌شوند، اما تفاوت‌های ماهوی و شکلی مهمی میان آن‌ها وجود دارد که مسیر دادرسی و نتیجه نهایی پرونده را کاملاً تغییر می‌دهد.
۱. ضرورت اثبات مالکیت یا سابقه تصرف؟ (اهمیت سند)
اساسی‌ترین تفاوت میان این دو دعوا در رابطه با مالکیت است:
- در تصرف عدوانی حقوقی (موضوع ماده ۱۶۷ قانون آیین دادرسی مدنی): نیازی به اثبات مالکیت رسمی نیست. صرفاً کافی است که شما به عنوان خواهان ثابت کنید که سابقه تصرف در ملک را داشته‌اید و متصرف عدوانی بدون رضایت شما، ملک را از ید شما خارج کرده است. به عبارت دیگر، دادگاه به سابقه تصرف قبلی شما نگاه می‌کند، نه به سند مالکیت!
- در تصرف عدوانی کیفری (موضوع ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی): حتماً باید شاکی مالک رسمی ملک باشد و مالکیت وی در دادگاه احراز گردد. یعنی اگر شما صرفاً یک مستأجر بوده‌اید، نمی‌توانید این نوع شکایت را مطرح کنید، بلکه فقط مالک می‌تواند اقدام کند.
۲. نقش سوءنیت و مجازات
تصرف عدوانی کیفری، یک جرم است و برای اثبات آن، وجود «سوءنیت» یا همان عنصر معنوی جرم در متصرف ضروری است.
| ویژگی | تصرف عدوانی حقوقی | تصرف عدوانی کیفری |
|---|---|---|
| عنصر سوءنیت | ندارد. نیت متصرف اهمیتی ندارد. | دارد. باید اثبات شود متصرف با علم به غیرقانونی بودن، ملک را تصرف کرده است. |
| مجازات متصرف | تنها رفع تصرف و اعاده وضع به حالت سابق. | علاوه بر رفع تصرف، مجازات حبس (مطابق ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی). |
۳. تفاوت در مرجع و سرعت رسیدگی
مرجع رسیدگی و نحوه طرح دعوا نیز در این دو مسیر کاملاً متفاوت است:
- مرجع رسیدگی:
- حقوقی: دادگاه حقوقی محل وقوع ملک. طرح دعوا با دادخواست.
- کیفری: دادسرا و سپس دادگاه کیفری محل وقوع ملک. طرح دعوا با شکوائیه.
- سرعت اجرای حکم: یکی از امتیازات دعوای حقوقی تصرف عدوانی، اجرای فوری رأی است؛ به این معنی که حتی با اعتراض خوانده، رأی دادگاه سریعاً اجرا می‌شود. این مزیت، سرعت بازگشت مال به شما را بیشتر می‌کند.
توجه داشته باشید که دعوای تصرف عدوانی، گاهی با دعوای دیگر ملکی یعنی خلع ید اشتباه گرفته می‌شود. اگر مایل هستید تفاوت‌های این دعاوی را بهتر بشناسید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله تفاوت دعوای خلع ید با تصرف عدوانی (راهنمای ساده حقوقی) را نیز مطالعه فرمایید.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری (چکیده و بخش نهایی)
به طور خلاصه، در مواجهه با تصرف ملک، اگر هدف اصلی شما بازگشت سریع ملک است و اثبات مالکیت رسمی برایتان سخت نیست، دعوای حقوقی به دلیل اجرای فوری رأی و عدم نیاز به اثبات سوءنیت، می‌تواند گزینه مناسب‌تری باشد.
اما اگر علاوه بر بازگشت ملک، قصد دارید متصرف به دلیل عمل مجرمانه خود (با سوءنیت) مجازات هم شود و شما مالک رسمی ملک هستید، شکایت کیفری مطرح خواهد شد.
نکته مهم: انتخاب مسیر صحیح (حقوقی یا کیفری) در ابتدای امر، حیاتی است و می‌تواند زمان و هزینه دادرسی شما را تا حد زیادی کاهش دهد. به شما توصیه می‌کنیم حتماً پیش از هر اقدامی، برای بررسی دقیق اسناد و مدارک و تعیین بهترین راهکار قانونی، از مشاوره یک وکیل متخصص در دعاوی ملکی استفاده کنید تا با اتخاذ تصمیم درست، حقوق خود را به طور کامل حفظ نمایید.
نظرات حقوقی (۰)
هیچ نظری ثبت نشده است. اولین نظر حقوقی را شما ثبت کنید! 💬