سهم‌الارث خواهر و برادر ناتنی: نکات و قوانین مهم
موضوع ارث و تقسیم آن پس از فوت یک عزیز، همواره با چالش‌ها و پیچیدگی‌های قانونی و عاطفی همراه است. یکی از مسائلی که در این میان ابهامات زیادی ایجاد می‌کند، نحوه تقسیم سهم‌الارث میان خواهر و برادر ناتنی (اَبَوی، اُمّی یا اَبَوینی) است. آیا قانون، تفاوتی بین این خویشاوندان قائل است؟ سهم هر یک چقدر است و چه زمانی مانع ارث‌بری یکدیگر می‌شوند؟
مقدمه: خویشاوندان ناتنی چه کسانی هستند؟
در نظام حقوقی ایران، که عمدتاً بر پایه فقه امامیه تدوین شده، ورثه متوفی در طبقات و درجات مختلف دسته‌بندی می‌شوند. خواهر و برادر متوفی (اعم از تنی یا ناتنی) در طبقه دوم قرار دارند. قبل از ورود به بحث سهم‌الارث، لازم است انواع خواهر و برادر را از نظر نسبی بشناسیم:
- خواهر و برادر اَبَوَینی (تنی): کسانی که هم پدر و هم مادر مشترک با متوفی دارند. (بیشترین سهم‌الارث را می‌برند)
- خواهر و برادر اَبَوی (پدری): کسانی که فقط پدر مشترک با متوفی دارند. (مادر متفاوت است)
- خواهر و برادر اُمّی (مادری): کسانی که فقط مادر مشترک با متوفی دارند. (پدر متفاوت است)
قانون مدنی ایران، در بحث ارث، برای این سه گروه قواعد متفاوتی در نظر گرفته است که دانستن آن برای هر یک از ورثه ضروری است.
بخش اصلی: قواعد حقوقی سهم‌الارث خواهر و برادر ناتنی (مستند به قانون مدنی)
اصل مهم: حجب و محرومیت
مهم‌ترین قاعده‌ای که باید در نظر داشت، اصل حجب (محرومیت) است. طبق ماده ۸۶۳ قانون مدنی، تا زمانی که ورثه‌ای از طبقه اول (مثل فرزند یا نوه) یا ورثه‌ای قوی‌تر از طبقه دوم (مثل پدر و مادر) زنده باشند، نوبت به ارث‌بری خواهر و برادر نمی‌رسد.
قاعده حجب خاص خواهر و برادر:
- خواهر و برادر اَبَوَینی (تنی): وجود آن‌ها، خواهر و برادر اَبَوی (پدری) را از ارث محروم می‌کند.
- خواهر و برادر اَبَوی (پدری): وجود آن‌ها، خواهر و برادر اَبَوَینی (تنی) یا اُمّی (مادری) را محروم نمی‌کند
- خواهر و برادر اُمّی (مادری): وجود آن‌ها، خواهر و برادر اَبَوَینی (تنی) یا اَبَوی (پدری) را محروم نمی‌کند
به بیان ساده‌تر، خواهر و برادر تنی بر خواهر و برادر پدری اولویت دارند و آن‌ها را حذف می‌کنند، اما هیچ‌کدام از این دو گروه (تنی و پدری)، بر خویشاوندان مادری اولویت ندارند و همه با هم ارث می‌برند.
سهم هر یک در صورت عدم وجود طبقه اول و پدر و مادر
در حالتی که ورثه‌ای از طبقه اول و همچنین پدر و مادر متوفی حضور ندارند، نوبت به خواهران و برادران می‌رسد. در این مرحله، نحوه محاسبه سهم‌الارث متفاوت است:
۱. سهم خواهر و برادر اَبَوَینی و اَبَوی (تنی و پدری)
این دو گروه از نظر میزان سهم‌الارث، **مانند هم** عمل می‌کنند (البته به شرط عدم وجود تنی‌ها). تقسیم ارث در این حالت، بر اساس قاعده **"للذکر مثل حظ الانثیین"** (سهم پسر دو برابر دختر) است:
- اگر فقط یک خواهر باشد: نصف ترکه (۱/۲).
- اگر فقط یک برادر باشد: تمام ترکه.
- اگر چند خواهر باشند: دو سوم ترکه (۲/۳) را به طور مساوی می‌برند.
- اگر چند خواهر و برادر باشند: ترکه بین آن‌ها تقسیم می‌شود و سهم هر برادر، دو برابر سهم هر خواهر است.
۲. سهم خواهر و برادر اُمّی (مادری)
خواهران و برادران مادری از قاعده "للذکر مثل حظ الانثیین" مستثنی هستند. سهم آن‌ها به صورت مساوی (بدون تفاوت میان زن و مرد) تقسیم می‌شود:
| حالت ورثه اُمّی | سهم‌الارث | نحوه تقسیم |
|---|---|---|
| فقط یک خواهر یا برادر مادری | یک ششم ترکه (۱/۶) | سهم را به تنهایی می‌برد. |
| بیش از یک خواهر و برادر مادری (چند نفر) | یک سوم ترکه (۱/۳) | به طور مساوی بین خود تقسیم می‌کنند. |
تذکر مهم: اگر هم ورثه تنی/پدری و هم ورثه مادری وجود داشته باشند، ابتدا سهم ورثه مادری (۱/۶ یا ۱/۳) برداشته می‌شود و **باقیمانده ترکه** بین ورثه تنی یا پدری (بر اساس قاعده للذکر مثل حظ الانثیین) تقسیم خواهد شد.
در مواجهه با دعاوی پیچیده ارث یا اختلافات ورثه، به شدت توصیه می‌شود از مشاوره با وکیل متخصص ارث بهره ببرید تا از تضییع حقوق خود یا تقسیم نادرست ترکه جلوگیری شود.
نتیجه‌گیری و خلاصه نکات حقوقی
همانطور که ملاحظه کردیم، قانونگذار ایران با توجه به نزدیکی نسبی، تفاوت‌های اساسی در سهم‌الارث خواهر و برادر ناتنی قائل شده است. خلاصه نکات کلیدی عبارتند از:
- اولویت با خویشاوندان تنی (ابوینی): خواهر و برادر تنی، خواهر و برادر پدری (اَبَوی) را از ارث محروم می‌کنند.
- عدم حجب خویشاوندان مادری: هیچ‌یک از خویشاوندان پدری یا تنی، خویشاوندان مادری (اُمّی) را از ارث محروم نمی‌کنند و آن‌ها همواره سهم خود (۱/۶ یا ۱/۳) را می‌برند.
- تساوی در سهم ورثه مادری: در سهم‌الارث خویشاوندان مادری، قاعده سهم دو برابر پسر برای دختر جاری نیست و ارث به تساوی تقسیم می‌شود.
تقسیم صحیح ارث نیازمند دقت و شناخت دقیق مواد قانون مدنی (مواد ۹۲۲ به بعد) است. هرگونه اشتباه در محاسبه، می‌تواند منجر به باطل شدن تقسیم‌نامه و بروز دعاوی حقوقی طولانی مدت شود. برای اطمینان از صحت محاسبات و طی کردن مراحل قانونی انحصار وراثت و تقسیم ترکه، حتماً گرفتن وکیل را در نظر داشته باشید.
برای تکمیل اطلاعات خود در خصوص مراحل قانونی انحصار وراثت، مقاله «مراحل و مدارک لازم برای انحصار وراثت» را مطالعه نمایید.
نظرات حقوقی (۰)
هیچ نظری ثبت نشده است. اولین نظر حقوقی را شما ثبت کنید! 💬